Η ευγένεια είναι η πιο ωραία έκφραση που υπάρχει στο ανθρώπινο λεξιλόγιο. Είναι ένας πλούσιος καρπός μιας καλλιεργημένης πνευματικά ζωής. Είναι το χαρούμενο χαμόγελο, το οποίο συναντάμε στα πρόσωπα των ανθρώπων.
Όταν αναφερόμαστε σ’ αυτήν την αρετή, δεν εννοούμε έναν οδηγό καλής συμπεριφοράς, που περιλαμβάνει εξωτερικούς τύπους και κανόνες κοσμικής ζωής. Δεν είναι οι επίπλαστες επιφανειακές εκδηλώσεις που δημιουργούν εντυπώσεις, ούτε ακόμη μια ετικέτα με υποκριτική στάση ζωής.
Η ευγένεια αποτελεί μια αρετή δυσεύρετη στη σύγχρονη εποχή που συνιστά σύνθεση πολλών αρετών. «Ευγένεια εστί αρετή ήθους λόγων και πράξεων», θα σημειώσει χαρακτηριστικά ο φιλόσοφος Πλάτων.
Αποτέλεσμα της ευγένειας είναι η μεγάλη αρετή της διακρίσεως. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τη θεώρησαν «μείζονα πασών των αρετών» (Ισαάκ ο Σύρος).
Κατά τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος είναι μια ωφέλιμη επίγνωση και ικανότητα στο να μπορούμε να διακρίνουμε σωστά και δίκαια τα λόγια, τα έργα και τις ελλείψεις μας και να τα διορθώνουμε. Είναι «μια οδός δεικνύουσα τοις πεπλανημένοις τρόπον και μέθοδον να επιστρέψωσι εις μετάνοιαν». Είναι «το αψεύστως γινώσκειν τα καλά και τα ενάντια και το θείο βούλημα ειδέναι εν πάσι τοις επιτηδεύμασι».
Ο Ιεράρχης της Καισαρείας, Βασίλειος ο Μέγας, γράφει σε μια επιστολή του προς το φίλο του Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, για τις ασχολίες και τον δρόμο που οδηγούν στην απόκτηση της αρετής: «(Ο φιλόθεος) … πρώτα από όλα πρέπει να φροντίζει να μη φέρεται αμαθώς εις τας συζητήσεις, αλλά να ερωτά μεν χωρίς εριστικότητα, να απαντά δε χωρίς υπεροψίαν, να μη διακόπτη τον συνομιλητήν του όταν λέγη κάτι χρήσιμον ούτε να επιθυμή να παρεμβάλλη επιδεικτικώς τον ιδικόν του λόγον, τηρών ισοζύγιον λόγου και ακοής˙ να μανθάνη δε χωρίς εντροπήν και να διδάσκη χωρίς φθόνον˙ και, αν έχη διδαχθή από άλλον, να μη το κρύπτη σαν αι φαύλαι γυναίκες που παρουσιάζουν νόθα τέκνα ως ιδικά των, αλλά να φανερώνουν μ’ ευγνωμοσύνη τον πατέρα των σκέψεών των. Τόνος δε φωνής να προτιμάται ο μέτριος, ώστε ούτε να διαφεύγη την ακοήν λόγω της χαμηλότητός του ούτε φορτικός να είναι λόγω της μεγάλης εντάσεώς του.
Να εξωτερικεύη τον λόγον, αφού πρώτα εξετάση μέσα του τι πρόκειται να ειπή.
Να είναι ευπροσήγορος εις τας συζητήσεις και γλυκύς εις τας ομιλίας, να μη επιδιώκει το ευχάριστον διά της ευτραπελίας, αλλά να κρατή την χάριν διά της ευγενούς παραινέσεως. Ν’ αποβάλλης την τραχύτητα πάντοτε, ακόμη και όταν είναι απαραίτητον να επιτημήσης. Διότι, αν πρώτα δείξεις μετριοφροσύνην και ταπεινοφροσύνην, θα γίνης ευπρόσδεκτος από τον έχοντα ανάγκην θεραπείας».
Ο ευγενής τιμά ανεξαιρέτως όλους τους ανθρώπους. Χρησιμοποιεί στη ζωή του τη συμβουλή του Αποστόλου των Εθνών Παύλου: «τη τιμή αλλήλους προηγούμενοι». Δεν περιμένει να του δείξουν οι άνθρωποι σεβασμό, αλλά προηγείται εκείνος με τη διακριτικότητα και την ευγένεια που στολίζει τον χαρακτήρα του.
Ο ευγενικός άνθρωπος κερδίζει την εκτίμηση όλων των συνανθρώπων διότι η συμπεριφορά του είναι τέτοια που προδίδει έναν καλλιεργημένο εσωτερικό κόσμο. Ακόμη και οι εκφράσεις, ο τόνος της φωνής του, οι κινήσεις του σώματός του και οι συσπάσεις του προσώπου του, τον κάνουν αγαπητό. Προδιαθέτει όποιον τον πλησιάζει, δημιουργώντας ευχάριστη ατμόσφαιρα και σε εκείνους που τον γνωρίζουν και σε εκείνους που τον συναντούν για πρώτη φορά.
Γι’ αυτό έχει λεχθεί ότι η ευγένεια είναι ο καλύτερος συντελεστής των αρμονικών σχέσεων. Είναι ακόμη το κλειδί που ανοίγει και τις πιο δύσκολες καρδιές των ανθρώπων. Ο ευγενής γνωρίζει να τιμά τους πρεσβύτερους με κάθε τρόπο και σε κάθε ευκαιρία, τους τιμά όχι υποκριτικά αλλά πηγαία και αληθινά. Τιμά ακόμη και τους μικρότερους. Γι’ αυτό όλοι αισθάνονται κοντά στον ευγενή άνετα. Ο ευγενής διαθέτει πραότητα. Δεν προσβάλλει, δεν εξουθενώνει, δε γελάει άσκοπα και άκαιρα. Ακόμη και το χαμόγελο που στολίζει το πρόσωπό του, κρύβει το ψυχικό του μεγαλείο.
Ο ευγενής είναι προσεκτικός στα λόγια, αφού γνωρίζει πως κανένα άλλο μέλος του σώματός του δεν εκτρέπεται τόσο πολύ όσο η γλώσσα. Κι ένας καλός λόγος, κατά την έκφραση του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, αρωματίζει όλο το περιβάλλον, «λόγος αγαθός….αποπνείν αυτούς εποίει από της ευωδίας εκείνης».
Σ’ έναν ευγενή άνθρωπο συναντά κανείς ισορροπία, αξιοπρέπεια, ταπείνωση και αγάπη. Για την ευγένεια θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τους λόγους του Αποστόλου των Εθνών Παύλου, «ευχάριστοι γίνεσθε», «τη ταπεινοφροσύνη αλλήλους ηγούμενοι υπερέχοντας εαυτών», «αλλήλων τα βάρη βαστάζετε».
Αποκτά κανείς την ευγένεια όταν παραμερίσει το εγώ, σκεφτεί περισσότερο τις υποχρεώσεις και λιγότερο τα δικαιώματά του και υπολογίσει τον άλλον «ως εαυτόν», ξεχνώντας τις προσωπικές του δυσκολίες. Ο ευγενής άνθρωπος μορφώνεται μόνο στο σχολείο του Χριστού με οδηγό την εντολή της αγάπης.
Μητροπολίτης Καστοριάς κ. Σεραφείμ
Όταν αναφερόμαστε σ’ αυτήν την αρετή, δεν εννοούμε έναν οδηγό καλής συμπεριφοράς, που περιλαμβάνει εξωτερικούς τύπους και κανόνες κοσμικής ζωής. Δεν είναι οι επίπλαστες επιφανειακές εκδηλώσεις που δημιουργούν εντυπώσεις, ούτε ακόμη μια ετικέτα με υποκριτική στάση ζωής.
Η ευγένεια αποτελεί μια αρετή δυσεύρετη στη σύγχρονη εποχή που συνιστά σύνθεση πολλών αρετών. «Ευγένεια εστί αρετή ήθους λόγων και πράξεων», θα σημειώσει χαρακτηριστικά ο φιλόσοφος Πλάτων.
Αποτέλεσμα της ευγένειας είναι η μεγάλη αρετή της διακρίσεως. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τη θεώρησαν «μείζονα πασών των αρετών» (Ισαάκ ο Σύρος).
Κατά τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος είναι μια ωφέλιμη επίγνωση και ικανότητα στο να μπορούμε να διακρίνουμε σωστά και δίκαια τα λόγια, τα έργα και τις ελλείψεις μας και να τα διορθώνουμε. Είναι «μια οδός δεικνύουσα τοις πεπλανημένοις τρόπον και μέθοδον να επιστρέψωσι εις μετάνοιαν». Είναι «το αψεύστως γινώσκειν τα καλά και τα ενάντια και το θείο βούλημα ειδέναι εν πάσι τοις επιτηδεύμασι».
Ο Ιεράρχης της Καισαρείας, Βασίλειος ο Μέγας, γράφει σε μια επιστολή του προς το φίλο του Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, για τις ασχολίες και τον δρόμο που οδηγούν στην απόκτηση της αρετής: «(Ο φιλόθεος) … πρώτα από όλα πρέπει να φροντίζει να μη φέρεται αμαθώς εις τας συζητήσεις, αλλά να ερωτά μεν χωρίς εριστικότητα, να απαντά δε χωρίς υπεροψίαν, να μη διακόπτη τον συνομιλητήν του όταν λέγη κάτι χρήσιμον ούτε να επιθυμή να παρεμβάλλη επιδεικτικώς τον ιδικόν του λόγον, τηρών ισοζύγιον λόγου και ακοής˙ να μανθάνη δε χωρίς εντροπήν και να διδάσκη χωρίς φθόνον˙ και, αν έχη διδαχθή από άλλον, να μη το κρύπτη σαν αι φαύλαι γυναίκες που παρουσιάζουν νόθα τέκνα ως ιδικά των, αλλά να φανερώνουν μ’ ευγνωμοσύνη τον πατέρα των σκέψεών των. Τόνος δε φωνής να προτιμάται ο μέτριος, ώστε ούτε να διαφεύγη την ακοήν λόγω της χαμηλότητός του ούτε φορτικός να είναι λόγω της μεγάλης εντάσεώς του.
Να εξωτερικεύη τον λόγον, αφού πρώτα εξετάση μέσα του τι πρόκειται να ειπή.
Να είναι ευπροσήγορος εις τας συζητήσεις και γλυκύς εις τας ομιλίας, να μη επιδιώκει το ευχάριστον διά της ευτραπελίας, αλλά να κρατή την χάριν διά της ευγενούς παραινέσεως. Ν’ αποβάλλης την τραχύτητα πάντοτε, ακόμη και όταν είναι απαραίτητον να επιτημήσης. Διότι, αν πρώτα δείξεις μετριοφροσύνην και ταπεινοφροσύνην, θα γίνης ευπρόσδεκτος από τον έχοντα ανάγκην θεραπείας».
Ο ευγενής τιμά ανεξαιρέτως όλους τους ανθρώπους. Χρησιμοποιεί στη ζωή του τη συμβουλή του Αποστόλου των Εθνών Παύλου: «τη τιμή αλλήλους προηγούμενοι». Δεν περιμένει να του δείξουν οι άνθρωποι σεβασμό, αλλά προηγείται εκείνος με τη διακριτικότητα και την ευγένεια που στολίζει τον χαρακτήρα του.
Ο ευγενικός άνθρωπος κερδίζει την εκτίμηση όλων των συνανθρώπων διότι η συμπεριφορά του είναι τέτοια που προδίδει έναν καλλιεργημένο εσωτερικό κόσμο. Ακόμη και οι εκφράσεις, ο τόνος της φωνής του, οι κινήσεις του σώματός του και οι συσπάσεις του προσώπου του, τον κάνουν αγαπητό. Προδιαθέτει όποιον τον πλησιάζει, δημιουργώντας ευχάριστη ατμόσφαιρα και σε εκείνους που τον γνωρίζουν και σε εκείνους που τον συναντούν για πρώτη φορά.
Γι’ αυτό έχει λεχθεί ότι η ευγένεια είναι ο καλύτερος συντελεστής των αρμονικών σχέσεων. Είναι ακόμη το κλειδί που ανοίγει και τις πιο δύσκολες καρδιές των ανθρώπων. Ο ευγενής γνωρίζει να τιμά τους πρεσβύτερους με κάθε τρόπο και σε κάθε ευκαιρία, τους τιμά όχι υποκριτικά αλλά πηγαία και αληθινά. Τιμά ακόμη και τους μικρότερους. Γι’ αυτό όλοι αισθάνονται κοντά στον ευγενή άνετα. Ο ευγενής διαθέτει πραότητα. Δεν προσβάλλει, δεν εξουθενώνει, δε γελάει άσκοπα και άκαιρα. Ακόμη και το χαμόγελο που στολίζει το πρόσωπό του, κρύβει το ψυχικό του μεγαλείο.
Ο ευγενής είναι προσεκτικός στα λόγια, αφού γνωρίζει πως κανένα άλλο μέλος του σώματός του δεν εκτρέπεται τόσο πολύ όσο η γλώσσα. Κι ένας καλός λόγος, κατά την έκφραση του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, αρωματίζει όλο το περιβάλλον, «λόγος αγαθός….αποπνείν αυτούς εποίει από της ευωδίας εκείνης».
Σ’ έναν ευγενή άνθρωπο συναντά κανείς ισορροπία, αξιοπρέπεια, ταπείνωση και αγάπη. Για την ευγένεια θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τους λόγους του Αποστόλου των Εθνών Παύλου, «ευχάριστοι γίνεσθε», «τη ταπεινοφροσύνη αλλήλους ηγούμενοι υπερέχοντας εαυτών», «αλλήλων τα βάρη βαστάζετε».
Αποκτά κανείς την ευγένεια όταν παραμερίσει το εγώ, σκεφτεί περισσότερο τις υποχρεώσεις και λιγότερο τα δικαιώματά του και υπολογίσει τον άλλον «ως εαυτόν», ξεχνώντας τις προσωπικές του δυσκολίες. Ο ευγενής άνθρωπος μορφώνεται μόνο στο σχολείο του Χριστού με οδηγό την εντολή της αγάπης.
Μητροπολίτης Καστοριάς κ. Σεραφείμ
Γίνετε μέλη στη σελίδα μας στο Facebook: "ΕΔΩ"
