Απόσπασμα από το άρθρο-Το θαύμα του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ιχθύων στην ερμηνευτική παράδοση της Εκκλησίας
Επιμέλεια:πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
Ο πρώτος συστηματικός ερμηνευτής του θαύματος του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ιχθύων είναι, ο Ωριγένης, ο οποίος ερμηνεύει την περικοπή, όπως αυτή παρουσιάζεται στο κατά Ματθαίον σε συνδυασμό πολλές φορές με τις διηγήσεις και των άλλων ευαγγελίων.
Με αλληγορικό τρόπο ερμηνεύει την περικοπή και ένας άλλος αλεξανδρινός θεολόγος, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας στις ερμηνείες των ευαγγελίων Ματθαίου, Λουκά και Ιωάννη.
Η αρχή και των δύο είναι να καταδείξουν τον πνευματικό και μυστικό χαρακτήρα του θαύματος μέσα από την αλληγορία. Παρακολουθούν τη διήγηση του θαύματος στο σύνολο και πάντοτε μέσα στη συνάφειά της. Συνήθως επιλέγουν σύντομες φράσεις της διηγήσεως, οι οποίες πρέπει και μπορούν να ερμηνευτούν αλληγορικά.
Ο Ωριγένης π.χ. αρχίζει με τη φράση «έρημός εστιν ο τόπος», η οποία σημαίνει την ερημιά που ζουν πολλοί με την απουσία της πίστης στο Θεό και το Λόγο του. Η παρέλευση της ώρας («και η ώρα παρήλθεν») αντιστοιχεί στην παρέλευση του νόμου και των προφητών.
Η θέση αυτή συνδυάζεται με τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη, ο οποίος, κατά τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Μάρκο, προηγήθηκε του θαύματος. `Ετσι, η ισχύς του νόμου και των προφητών σταματά με το θάνατο του Ιωάννη, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τον ίδιο το Χριστό, όταν λέγει: «ο νόμος και οι προφήται μέχρις Ιωάννου…»(Λκ 16,16).
Η παρέλευση της ώρας και η έλλειψη τροφής για το συγκεντρωμένο πλήθος ανάγεται, σύμφωνα με την αλληγορική ερμηνεία ή την πνευματική ή την αναγωγή, όπως αλλιώς ονομάζεται, στην οριστική παρέλευση της εποχής εκείνης, που ο λαός Iσραήλ, ζώντας στην έρημο, ακολουθούσε το νόμο και τους προφήτες.
Κατά τον δεύτερο αλεξανδρινό αλληγοριστή, τον Κύριλλο, η μετάβαση του Ιησού «εις έρημον τόπον» ή, κατά τον Ιωάννη, «πέραν της θαλάσσης της Γαλιλαίας της Τιβεριάδος», σημαίνει ότι η ενέργειά του αυτή ξεκινάαπό την αρνητική στάση των Ιουδαίων απέναντι στον Ιησού, η οποία τον αναγκάζει να καταφύγει «τοις αλλογενέσι», δηλαδή «τη εξ εθνών εκκλησία».
H θάλασσα, επειδή είναι άβατη «τοις ανθρωπίν ποσί», δηλώνει το ανυπέρβλητο εμπόδιο που προβάλλεται στους διώκτες του.
Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι άβατος και «αδιόδευτος» θα είναι και ο δρόμος επιστροφής για όσους παροργίζουν το Χριστό. Αντίθετα, για όσους πιστεύουν σ’ αυτόν, ο δρόμος θα είναι λείος και «ευπόρευτος», κατά το γραφικό «ευθείαι αι οδοί του Κυρίου και δίκαιοι πορεύσονται εν αυταίς, οι δε ασεβείς ασθενήσουσιν εν αυταίς» (Ωσηέ 14,10).
Ένα σημείο, το οποίο παρουσιάζει ενδιαφέρον και για τους δύο αλεξανδρινούς ερμηνευτές, είναι η φράση«απόλυσον τους όχλους». Για τον Ωριγένη η πρόταση των μαθητών προς τον Ιησού να απολύσει τους όχλους, για να μεταβούν στα γύρω χωριά και να προμηθευτούν τρόφιμα, κατακρίνεται, επειδή υπερτονίζουν την ανάγκη της υλικής τροφής και μειώνουν την αξία της πνευματικής.
Δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμη την κατάργηση του νόμου και τη νέα πραγματικότητα που δημιουργήθηκε με το Χριστό. Γι’ αυτό και προτείνουν την απόλυση του πλήθους και όχι την παραμονή του κοντά σε εκείνον, αφού οι πέντε άρτοι και τα δύο ψάρια δεν επαρκούν.
Επιμένουν, δηλαδή, να αγνοούν ή να μην υποψιάζονται ότι ο Ιησούς έχει τη δυνατότητα να θαυματουργήσει, όπως πολύ πρόσφατα φάνηκε με τις θεραπείες πολλών ασθενών. Την ίδια ερμηνεία, δηλαδή την παραμονή του πλήθους κοντά στο Χριστό, από τον οποίο πρέπει να συνεχίζει να λαμβάνει την πνευματική τροφή, προβάλλει και ο Κύριλλος.
Δικαιολογεί όμως την πρόταση των μαθητών «απόλυσον τους όχλους» τονίζοντας την αγάπη τους για τον όχλο, την ποιμαντική τους φροντίδα και το γεγονός ότι αρχίζουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη «του κήδεσθαι λαών».
…Γενικά για τους πέντε άρτους λέγει ότι υπαινίσσονται «τους αισθητούς των Γραφών λόγους» και τις πέντε αισθήσεις, ενώ τα δύο ψάρια είναι δυνατόν να υπαινίσσονται το λόγο για τον Πατέρα και τον Υιό ή τον προφορικό και τον ενδιάθετο λόγο.
Αυτή η ερμηνεία όμως δεν αποκλείει, όπως γράφει ο Ωριγένης, κάποια άλλη καλύτερη: «Ημείς μέν ούτως τω περί των πέντε άρτων και δύο ιχθύων επιβαλείν δεδυνήμεθα λόγω, εικός δε ότι οι μάλλον ημών συναγαγείν δυνάμενοι τους πέντε άρτους και τους δύο ιχθύας παρ’ εαυτοίς, πλείονα και κρείττονα δύναιντ’ αν αποδούναι περί τούτων νούν».
Από αυτό προκύπτει ότι η αλληγορική μέθοδος επιτρέπει πολλές πνευματικές ερμηνείες. Αλληγορική σημασία έχουν και τα δώδεκα κοφίνια, στα οποία συγκεντρώθηκαν τα περισσεύματα των κλασμάτων.
Είναι οι δώδεκα φυλές του Ισραήλ, ή σημαίνουν την προτροπή του Ιησού προς τους μαθητές του «καθήσεσθε επί δώδεκα θρόνους, κρίνοντες τας δώδεκα φυλάς του Ισραήλ» (Μτθ 19,28). Ο Κύριλλος ερμηνεύει αλληγορικά και τους αριθμούς πέντε για τους πέντε άρτους και δύο για τα δύο ψάρια.
Οι πέντε άρτοι είναι «το πενταμερές του πανσόφου Μωϋσέως βιβλίον, τουτέστι σύμπας ο νόμος», ενώ τα ψάρια η κατ’ εξοχήν τροφή των αλιέων μαθητών του Ιησού, σημαίνουν «τα τρυφερώτατα των του Σωτήρος μαθημάτων συγγράμματα», δηλαδή το αποστολικό και ευαγγελικό κήρυγμα, αφού και τα δύο αυτά είναι «των αλιέων ευρήματα και λογογραφίαι πνευματικαί».
Δυσκολίες στην αλληγορική ερμηνεία δημιουργεί η τελευταία φράση του στίχου «οι δε εσθίοντες ήσαν άνδρες ωσεί πεντακισχίλιοι χωρίς γυναικών και παιδίων», ή οποία υπάρχει μόνο στο κατά Ματθαίον.
Ο Ωριγένης προβληματίζεται, αν το «χωρίς γυναικών και παιδίων», που αναφέρει ο Ματθαίος, και το «άνδρες», που αναφέρουν οι άλλοι ευαγγελιστές, σημαίνει ότι οι πέντε χιλιάδες ήταν μόνον άνδρες ή ότι στις πέντε χιλιάδες δεν υπολογίζονται οι γυναίκες και τα παιδιά.
Την αλληγορική του ερμηνεία φαίνεται να την διευκολύνει περισσότερο η μη αρίθμηση των γυναικών και των παιδιών, γιατί αυτό ταιριάζει πιο πολύ με την απογραφή των Ισραηλιτών που έκανε ο Μωϋσής στην έρημο του Σινά, κατά το Αριθμ 1,2-3, όταν κατέγραψε μόνο τους άνδρες από είκοσι ετών και πάνω.
Επεκτείνει όμως την ερμηνεία του προσάγοντας τρία χωρία από επιστολές του Απ. Παύλου:
α) το Α` Κορ 3,1 «καγώ, αδελφοί, ουκ ηδυνήθην λαλήσαι υμίν ως πνευματικοίς αλλ’ ως σαρκίνοις, ως νηπίοις εν Χριστώ»,
β) το Β` Κορ 11,2 «ηρμοσάμην γάρ υμάς ενί ανδρί παρθένον αγνήν παραστήσαι τω Χριστώ» και
γ) το Α` Κορ 13,11 «ότε γέγονα ανήρ, κατήργηκα τα του νηπίου». Δηλαδή τα παιδιά, λόγω της μικρής ηλικίας, εκπροσωπούν το σάρκινο κόσμο, οι γυναίκες την αγνότητα και την παρθενία και οι άνδρες τον πνευματικό κόσμο.
Ο Κύριλλος θεωρεί ότι η ιδιαίτερη αναφορά τόσο των Συνοπτικών όσο και του Ιωάννη σε άνδρες γίνεται γιατί το αρσενικό φύλο είναι εκλεκτό για το Θεό, «ως μαχιμώτατον και εις ήβην ελθείν, ήγουν εις ευεξίαν πνευματικήν και σπερματίζειν και τους λοιπούς διδάσκειν δυνάμενον και αναμετρείν εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού ισχύον».
Σε άλλο σημείο τονίζει με την αλληγορική ερμηνεία πιο πολύ την υπεροχή του αρσενικού φύλου γράφοντας «ότι τοις ανδριζομένοις, εις το αγαθόν δηλονότι, πρεπωδέστερον πως και οικειότερον η παρά του Σωτήρος χορηγηθείσα τροφή και ουχί τοις εκθηλύνεσθαι πεφυκόσιν εις έξιν ουκ αγαθήν, αλλ’ ουδέ τοις νηπιάζουσι ταις φρεσίν, ως δια τούτο μηδέν συνιέναι δύνασθαι των αναγκαίων εις γνώσιν».
Ο Ωριγένης ερμηνεύει αλληγορικά και τη φράση «κελεύσας τους όχλους ανακλιθήναι επί του χόρτου». Το χορτάρι σημαίνει, σύμφωνα με τη φράση του προφήτη Ησαϊα (40,6) «πάσα σάρξ χόρτος», τη σάρκα, «το φρόνημα της σαρκός», το οποίο πρέπει να υποτάσσεται για να μπορέσει ο όχλος να γευθεί τους άρτους που ευλόγησε ο Χριστός.[18] Παραπλήσια είναι και η αλληγορική ερμηνεία του Κυρίλλου.
Τονίζει και αυτός τον πνευματικό χαρακτήρα του χωρίου, το οποίο συσχετίζει με το ψαλμικό «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει εις τόπον χλόης εκεί με κατεσκήνωσεν» (22,1-2). Δηλαδή η ανάκλιση επάνω στο χορτάρι σημαίνει την πνευματική ετοιμασία του πλήθους να δεχθεί την τροφή που είναι οι χορηγίες του Αγίου Πνεύματος.
Mε συμβολικό τρόπο ερμηνεύει ο Ωριγένης και τους αριθμούς εκατόν και πεντήκοντα, οι οποίοι υπάρχουν στο Μάρκο και το Λουκά, όταν οι δύο ευαγγελιστές αναφέρονται στη διάταξη των πεντακισχιλίων μετά από εντολή του Χριστού.
Ο αριθμός εκατό αναφέρεται στο Θεό και θεωρείται ιερός, επειδή περιέχει τη μονάδα. Ιερός είναι και ο αριθμός πενήντα, γιατί συμβολίζει το ανά πενήντα χρόνια κατά την Πεντηκοστή ιωβηλαίο έτος, το οποίο ήταν αφιερωμένο στο Θεό και ακολουθούσε μετά από εφτά σαβατιαία έτη.
Eνδιαφέρον παρουσιάζει η αλληγορική ερμηνεία του Μαξίμου του Ομολογητή, ο οποίος, στηριζόμενος στο θαύμα του πολλαπλασιασμού των εφτά άρτων και των «ιχθυδίων» και της διατροφής με αυτά των τεσσάρων χιλιάδων, θέτει το ερώτημα: «τίνες αι τρεις ημέραι, ας προσμένουσι τω Κυρίω εν τη ερήμω;» και απαντά ως εξής: «Η έρημός εστιν η φύσις των ανθρώπων ή ο κόσμος ούτος εν ω προσμένουσι τω λόγω της αρετής και της γνώσεως, οι διά της πίστεως και των μελλόντων αγαθών ελπίδος κακοπαθούντες, αι δε τρείς ημέραι εισίν αι τρείς δυνάμεις της ψυχής, καθ’ ας προσμένουσι τω θείω λόγω της αρετής και της γνώσεως».
O ίδιος δίνει, όπως συνηθίζει, και δεύτερη αλληγορική ερμηνεία γράφοντας: «τους τρεις γενικωτέρους νόμους αι τρεις ημέραι σημαίνουσι, τον γραπτόν φημί και τον φυσικόν και τον πνευματικόν, ήτοι τον της χάριτος …». ……..
Πολλές αλληγορικές ερμηνείες στις έξι διηγήσεις του θαύματος του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ιχθύων προσφέρει ο Θεοφύλακτος, παράλληλα με την ιστορική και γραμματική ερμηνεία που ο ίδιος ακολουθεί.
Αρχίζει από το γεγονός που προηγήθηκε του θαύματος, δηλαδή την αγωνία και το φόβο του Ηρώδη, όταν άκουσε ότι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής αναστήθηκε, και τελειώνει με την άνοδο του Ιησού στο όρος μετά το θαύμα. `
Ετσι, ο Ηρώδης, κατά το Θεοφύλακτο, συμβολίζει το σάρκινο και δερμάτινο νου των Ιουδαίων, η άνοδος στο όρος συμβολίζει την άνοδο στο σταυρό.
Από τη διήγηση του θαύματος, όπως αυτή παρουσιάζεται και στους τέσσερις ευαγγελιστές, ο έρημος τόπος είναι τα έθνη, οι θεραπείες των ασθενών το μυστήριο του βαπτίσματος, οι πεντακισχίλιοι οι πέντε αισθήσεις και οι πληγές, οι οποίες θεραπεύονται με τους πέντε άρτους.
Οι δύο ιχθείς είναι το Ευαγγέλιο και ο Απόστολος, οι πέντε άρτοι η Πεντάτευχος του Μωϋσή, τα δώδεκα κοφίνια των περισσευμάτων είναι τα όσα οι όχλοι δεν μπορούσαν να φάνε, δηλαδή να κατανοήσουν, λόγω της υποταγ ής τους στις πέντε αισθήσεις.
Είναι τα δύσκολα νοήματα του Νόμου και του ευαγγελίου, τα οποία βαστάζουν, δηλαδή κατανοούν, μόνον οι Απόστολοι. Οι γυναίκες και τα παιδιά σημαίνουν το νηπιώδες, το γυναικείο και το άνανδρο φρόνημα που πρέπει να αποφεύγουν οι χριστιανοί.
Επιμέλεια:πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
Ο πρώτος συστηματικός ερμηνευτής του θαύματος του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ιχθύων είναι, ο Ωριγένης, ο οποίος ερμηνεύει την περικοπή, όπως αυτή παρουσιάζεται στο κατά Ματθαίον σε συνδυασμό πολλές φορές με τις διηγήσεις και των άλλων ευαγγελίων.
Με αλληγορικό τρόπο ερμηνεύει την περικοπή και ένας άλλος αλεξανδρινός θεολόγος, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας στις ερμηνείες των ευαγγελίων Ματθαίου, Λουκά και Ιωάννη.
Η αρχή και των δύο είναι να καταδείξουν τον πνευματικό και μυστικό χαρακτήρα του θαύματος μέσα από την αλληγορία. Παρακολουθούν τη διήγηση του θαύματος στο σύνολο και πάντοτε μέσα στη συνάφειά της. Συνήθως επιλέγουν σύντομες φράσεις της διηγήσεως, οι οποίες πρέπει και μπορούν να ερμηνευτούν αλληγορικά.
Ο Ωριγένης π.χ. αρχίζει με τη φράση «έρημός εστιν ο τόπος», η οποία σημαίνει την ερημιά που ζουν πολλοί με την απουσία της πίστης στο Θεό και το Λόγο του. Η παρέλευση της ώρας («και η ώρα παρήλθεν») αντιστοιχεί στην παρέλευση του νόμου και των προφητών.
Η θέση αυτή συνδυάζεται με τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη, ο οποίος, κατά τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Μάρκο, προηγήθηκε του θαύματος. `Ετσι, η ισχύς του νόμου και των προφητών σταματά με το θάνατο του Ιωάννη, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τον ίδιο το Χριστό, όταν λέγει: «ο νόμος και οι προφήται μέχρις Ιωάννου…»(Λκ 16,16).
Η παρέλευση της ώρας και η έλλειψη τροφής για το συγκεντρωμένο πλήθος ανάγεται, σύμφωνα με την αλληγορική ερμηνεία ή την πνευματική ή την αναγωγή, όπως αλλιώς ονομάζεται, στην οριστική παρέλευση της εποχής εκείνης, που ο λαός Iσραήλ, ζώντας στην έρημο, ακολουθούσε το νόμο και τους προφήτες.
Κατά τον δεύτερο αλεξανδρινό αλληγοριστή, τον Κύριλλο, η μετάβαση του Ιησού «εις έρημον τόπον» ή, κατά τον Ιωάννη, «πέραν της θαλάσσης της Γαλιλαίας της Τιβεριάδος», σημαίνει ότι η ενέργειά του αυτή ξεκινάαπό την αρνητική στάση των Ιουδαίων απέναντι στον Ιησού, η οποία τον αναγκάζει να καταφύγει «τοις αλλογενέσι», δηλαδή «τη εξ εθνών εκκλησία».
H θάλασσα, επειδή είναι άβατη «τοις ανθρωπίν ποσί», δηλώνει το ανυπέρβλητο εμπόδιο που προβάλλεται στους διώκτες του.
Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι άβατος και «αδιόδευτος» θα είναι και ο δρόμος επιστροφής για όσους παροργίζουν το Χριστό. Αντίθετα, για όσους πιστεύουν σ’ αυτόν, ο δρόμος θα είναι λείος και «ευπόρευτος», κατά το γραφικό «ευθείαι αι οδοί του Κυρίου και δίκαιοι πορεύσονται εν αυταίς, οι δε ασεβείς ασθενήσουσιν εν αυταίς» (Ωσηέ 14,10).
Ένα σημείο, το οποίο παρουσιάζει ενδιαφέρον και για τους δύο αλεξανδρινούς ερμηνευτές, είναι η φράση«απόλυσον τους όχλους». Για τον Ωριγένη η πρόταση των μαθητών προς τον Ιησού να απολύσει τους όχλους, για να μεταβούν στα γύρω χωριά και να προμηθευτούν τρόφιμα, κατακρίνεται, επειδή υπερτονίζουν την ανάγκη της υλικής τροφής και μειώνουν την αξία της πνευματικής.
Δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμη την κατάργηση του νόμου και τη νέα πραγματικότητα που δημιουργήθηκε με το Χριστό. Γι’ αυτό και προτείνουν την απόλυση του πλήθους και όχι την παραμονή του κοντά σε εκείνον, αφού οι πέντε άρτοι και τα δύο ψάρια δεν επαρκούν.
Επιμένουν, δηλαδή, να αγνοούν ή να μην υποψιάζονται ότι ο Ιησούς έχει τη δυνατότητα να θαυματουργήσει, όπως πολύ πρόσφατα φάνηκε με τις θεραπείες πολλών ασθενών. Την ίδια ερμηνεία, δηλαδή την παραμονή του πλήθους κοντά στο Χριστό, από τον οποίο πρέπει να συνεχίζει να λαμβάνει την πνευματική τροφή, προβάλλει και ο Κύριλλος.
Δικαιολογεί όμως την πρόταση των μαθητών «απόλυσον τους όχλους» τονίζοντας την αγάπη τους για τον όχλο, την ποιμαντική τους φροντίδα και το γεγονός ότι αρχίζουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη «του κήδεσθαι λαών».
…Γενικά για τους πέντε άρτους λέγει ότι υπαινίσσονται «τους αισθητούς των Γραφών λόγους» και τις πέντε αισθήσεις, ενώ τα δύο ψάρια είναι δυνατόν να υπαινίσσονται το λόγο για τον Πατέρα και τον Υιό ή τον προφορικό και τον ενδιάθετο λόγο.
Αυτή η ερμηνεία όμως δεν αποκλείει, όπως γράφει ο Ωριγένης, κάποια άλλη καλύτερη: «Ημείς μέν ούτως τω περί των πέντε άρτων και δύο ιχθύων επιβαλείν δεδυνήμεθα λόγω, εικός δε ότι οι μάλλον ημών συναγαγείν δυνάμενοι τους πέντε άρτους και τους δύο ιχθύας παρ’ εαυτοίς, πλείονα και κρείττονα δύναιντ’ αν αποδούναι περί τούτων νούν».
Από αυτό προκύπτει ότι η αλληγορική μέθοδος επιτρέπει πολλές πνευματικές ερμηνείες. Αλληγορική σημασία έχουν και τα δώδεκα κοφίνια, στα οποία συγκεντρώθηκαν τα περισσεύματα των κλασμάτων.
Είναι οι δώδεκα φυλές του Ισραήλ, ή σημαίνουν την προτροπή του Ιησού προς τους μαθητές του «καθήσεσθε επί δώδεκα θρόνους, κρίνοντες τας δώδεκα φυλάς του Ισραήλ» (Μτθ 19,28). Ο Κύριλλος ερμηνεύει αλληγορικά και τους αριθμούς πέντε για τους πέντε άρτους και δύο για τα δύο ψάρια.
Οι πέντε άρτοι είναι «το πενταμερές του πανσόφου Μωϋσέως βιβλίον, τουτέστι σύμπας ο νόμος», ενώ τα ψάρια η κατ’ εξοχήν τροφή των αλιέων μαθητών του Ιησού, σημαίνουν «τα τρυφερώτατα των του Σωτήρος μαθημάτων συγγράμματα», δηλαδή το αποστολικό και ευαγγελικό κήρυγμα, αφού και τα δύο αυτά είναι «των αλιέων ευρήματα και λογογραφίαι πνευματικαί».
Δυσκολίες στην αλληγορική ερμηνεία δημιουργεί η τελευταία φράση του στίχου «οι δε εσθίοντες ήσαν άνδρες ωσεί πεντακισχίλιοι χωρίς γυναικών και παιδίων», ή οποία υπάρχει μόνο στο κατά Ματθαίον.
Ο Ωριγένης προβληματίζεται, αν το «χωρίς γυναικών και παιδίων», που αναφέρει ο Ματθαίος, και το «άνδρες», που αναφέρουν οι άλλοι ευαγγελιστές, σημαίνει ότι οι πέντε χιλιάδες ήταν μόνον άνδρες ή ότι στις πέντε χιλιάδες δεν υπολογίζονται οι γυναίκες και τα παιδιά.
Την αλληγορική του ερμηνεία φαίνεται να την διευκολύνει περισσότερο η μη αρίθμηση των γυναικών και των παιδιών, γιατί αυτό ταιριάζει πιο πολύ με την απογραφή των Ισραηλιτών που έκανε ο Μωϋσής στην έρημο του Σινά, κατά το Αριθμ 1,2-3, όταν κατέγραψε μόνο τους άνδρες από είκοσι ετών και πάνω.
Επεκτείνει όμως την ερμηνεία του προσάγοντας τρία χωρία από επιστολές του Απ. Παύλου:
α) το Α` Κορ 3,1 «καγώ, αδελφοί, ουκ ηδυνήθην λαλήσαι υμίν ως πνευματικοίς αλλ’ ως σαρκίνοις, ως νηπίοις εν Χριστώ»,
β) το Β` Κορ 11,2 «ηρμοσάμην γάρ υμάς ενί ανδρί παρθένον αγνήν παραστήσαι τω Χριστώ» και
γ) το Α` Κορ 13,11 «ότε γέγονα ανήρ, κατήργηκα τα του νηπίου». Δηλαδή τα παιδιά, λόγω της μικρής ηλικίας, εκπροσωπούν το σάρκινο κόσμο, οι γυναίκες την αγνότητα και την παρθενία και οι άνδρες τον πνευματικό κόσμο.
Ο Κύριλλος θεωρεί ότι η ιδιαίτερη αναφορά τόσο των Συνοπτικών όσο και του Ιωάννη σε άνδρες γίνεται γιατί το αρσενικό φύλο είναι εκλεκτό για το Θεό, «ως μαχιμώτατον και εις ήβην ελθείν, ήγουν εις ευεξίαν πνευματικήν και σπερματίζειν και τους λοιπούς διδάσκειν δυνάμενον και αναμετρείν εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού ισχύον».
Σε άλλο σημείο τονίζει με την αλληγορική ερμηνεία πιο πολύ την υπεροχή του αρσενικού φύλου γράφοντας «ότι τοις ανδριζομένοις, εις το αγαθόν δηλονότι, πρεπωδέστερον πως και οικειότερον η παρά του Σωτήρος χορηγηθείσα τροφή και ουχί τοις εκθηλύνεσθαι πεφυκόσιν εις έξιν ουκ αγαθήν, αλλ’ ουδέ τοις νηπιάζουσι ταις φρεσίν, ως δια τούτο μηδέν συνιέναι δύνασθαι των αναγκαίων εις γνώσιν».
Ο Ωριγένης ερμηνεύει αλληγορικά και τη φράση «κελεύσας τους όχλους ανακλιθήναι επί του χόρτου». Το χορτάρι σημαίνει, σύμφωνα με τη φράση του προφήτη Ησαϊα (40,6) «πάσα σάρξ χόρτος», τη σάρκα, «το φρόνημα της σαρκός», το οποίο πρέπει να υποτάσσεται για να μπορέσει ο όχλος να γευθεί τους άρτους που ευλόγησε ο Χριστός.[18] Παραπλήσια είναι και η αλληγορική ερμηνεία του Κυρίλλου.
Τονίζει και αυτός τον πνευματικό χαρακτήρα του χωρίου, το οποίο συσχετίζει με το ψαλμικό «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει εις τόπον χλόης εκεί με κατεσκήνωσεν» (22,1-2). Δηλαδή η ανάκλιση επάνω στο χορτάρι σημαίνει την πνευματική ετοιμασία του πλήθους να δεχθεί την τροφή που είναι οι χορηγίες του Αγίου Πνεύματος.
Mε συμβολικό τρόπο ερμηνεύει ο Ωριγένης και τους αριθμούς εκατόν και πεντήκοντα, οι οποίοι υπάρχουν στο Μάρκο και το Λουκά, όταν οι δύο ευαγγελιστές αναφέρονται στη διάταξη των πεντακισχιλίων μετά από εντολή του Χριστού.
Ο αριθμός εκατό αναφέρεται στο Θεό και θεωρείται ιερός, επειδή περιέχει τη μονάδα. Ιερός είναι και ο αριθμός πενήντα, γιατί συμβολίζει το ανά πενήντα χρόνια κατά την Πεντηκοστή ιωβηλαίο έτος, το οποίο ήταν αφιερωμένο στο Θεό και ακολουθούσε μετά από εφτά σαβατιαία έτη.
Eνδιαφέρον παρουσιάζει η αλληγορική ερμηνεία του Μαξίμου του Ομολογητή, ο οποίος, στηριζόμενος στο θαύμα του πολλαπλασιασμού των εφτά άρτων και των «ιχθυδίων» και της διατροφής με αυτά των τεσσάρων χιλιάδων, θέτει το ερώτημα: «τίνες αι τρεις ημέραι, ας προσμένουσι τω Κυρίω εν τη ερήμω;» και απαντά ως εξής: «Η έρημός εστιν η φύσις των ανθρώπων ή ο κόσμος ούτος εν ω προσμένουσι τω λόγω της αρετής και της γνώσεως, οι διά της πίστεως και των μελλόντων αγαθών ελπίδος κακοπαθούντες, αι δε τρείς ημέραι εισίν αι τρείς δυνάμεις της ψυχής, καθ’ ας προσμένουσι τω θείω λόγω της αρετής και της γνώσεως».
O ίδιος δίνει, όπως συνηθίζει, και δεύτερη αλληγορική ερμηνεία γράφοντας: «τους τρεις γενικωτέρους νόμους αι τρεις ημέραι σημαίνουσι, τον γραπτόν φημί και τον φυσικόν και τον πνευματικόν, ήτοι τον της χάριτος …». ……..
Πολλές αλληγορικές ερμηνείες στις έξι διηγήσεις του θαύματος του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ιχθύων προσφέρει ο Θεοφύλακτος, παράλληλα με την ιστορική και γραμματική ερμηνεία που ο ίδιος ακολουθεί.
Αρχίζει από το γεγονός που προηγήθηκε του θαύματος, δηλαδή την αγωνία και το φόβο του Ηρώδη, όταν άκουσε ότι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής αναστήθηκε, και τελειώνει με την άνοδο του Ιησού στο όρος μετά το θαύμα. `
Ετσι, ο Ηρώδης, κατά το Θεοφύλακτο, συμβολίζει το σάρκινο και δερμάτινο νου των Ιουδαίων, η άνοδος στο όρος συμβολίζει την άνοδο στο σταυρό.
Από τη διήγηση του θαύματος, όπως αυτή παρουσιάζεται και στους τέσσερις ευαγγελιστές, ο έρημος τόπος είναι τα έθνη, οι θεραπείες των ασθενών το μυστήριο του βαπτίσματος, οι πεντακισχίλιοι οι πέντε αισθήσεις και οι πληγές, οι οποίες θεραπεύονται με τους πέντε άρτους.
Οι δύο ιχθείς είναι το Ευαγγέλιο και ο Απόστολος, οι πέντε άρτοι η Πεντάτευχος του Μωϋσή, τα δώδεκα κοφίνια των περισσευμάτων είναι τα όσα οι όχλοι δεν μπορούσαν να φάνε, δηλαδή να κατανοήσουν, λόγω της υποταγ ής τους στις πέντε αισθήσεις.
Είναι τα δύσκολα νοήματα του Νόμου και του ευαγγελίου, τα οποία βαστάζουν, δηλαδή κατανοούν, μόνον οι Απόστολοι. Οι γυναίκες και τα παιδιά σημαίνουν το νηπιώδες, το γυναικείο και το άνανδρο φρόνημα που πρέπει να αποφεύγουν οι χριστιανοί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου