Η Μεγάλη Παρασκευή εἶναι ἀναμφιβόλως ἡ ἱερωτέρα καί σεβασμιωτέρα ἡμέρα τῆς Μ. ῾Εβδομάδος.
Διότι κατ᾿ αὐτήν ἐπιτελοῦμεν ἀνάμνησιν τῶν φρικτῶν καί σωτηρίων παθῶν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Διότι κατ᾿ αὐτήν ἐπιτελοῦμεν ἀνάμνησιν τῶν φρικτῶν καί σωτηρίων παθῶν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Φέρει εἰς τήν μνήμην μας ἡ ἡμέρα αὐτή ὅλα, ὅσα πρός χάριν μας ὑπέμεινεν ὁ Κύριος, ὅπως τά ἀπαριθμεῖ ὁ συναξαριστής· «τούς ἐμπτυσμούς, τά ραπίσματα, τά κολαφίσματα, τάς ὕβρεις, τούς γέλωτας, τήν πορφυρᾶν χλαῖναν, τόν κάλαμον, τόν σπόγγον, τό ὄξος, τούς ἥλους, τήν λόγχην· καί πρό πάντων τόν σταυρόν καί τόν θάνατον». Γίνεται ἐπίσης μνεία τοῦ εὐγνώμονος λῃστοῦ, ὁ ὁποῖος διά τῆς μετανοίας του «πρῶτος παραδείσου πύλας ἀνοίξας εἰσῆλθεν».
Ἡ ἀκολουθία τῶν ἁγίων παθῶν, καίτοι εἶναι ὁ Ὄρθρος τῆς Μ. Παρασκευῆς, ἤρχιζεν ἀνέκαθεν ἀπό τῆς ἑσπέρας τῆς Μ. Πέμπτης καί διήρκει ὅλην τήν νύκτα, διότι καί ἡ σύλληψις καί ἡ δίκη καί οἱ ἐμπαιγμοί τοῦ Κυρίου ἔγιναν κατά τήν νύκτα αὐτήν. Σήμερον εἰς τάς ἐνορίας ἡ ἀκολουθία αὐτή τελεῖται κάπως συντομώτερον κατά τάς ἑσπερινάς ὥρας τῆς Μ. Πέμπτης. Τό ἰδιαίτερον χαρακτηριστικόν τῆς ἀκολουθίας εἶναι τά Δώδεκα Εὐαγγέλια, τά ὁποῖα ἀναγινώσκονται κατ᾿ αὐτήν. Ἐξ αὐτῶν τό μέν πρῶτον —τό Εὐαγγέλιον τῆς Διαθήκης— περιλαμβάνει τάς ὑποθήκας τοῦ Κυρίου πρός τούς μαθητάς καί τήν ἀρχιερατικήν προσευχήν του, τά δέ ἄλλα ἐξιστοροῦν τήν σύλληψιν, τήν δίκην, τά πάθη, τόν σταυρικόν θάνατον καί τήν ταφήν τοῦ Κυρίου καί τό τελευταῖον τήν ἀσφάλισιν τοῦ τάφου διά τῆς κουστωδίας.
Ἄλλο χαρακτηριστικόν εἶναι ἡ ἀρχαιοτάτη ὁμάς τῶν 15 ἀντιφώνων, τά ὁποῖα ψάλλονται ἀνά τρία μεταξύ τῶν ἕξ πρώτων Εὐαγγελίων. Εἰς τήν ἀρχήν τοῦ ιε´ ἀντιφώνου ὁ ἱερεύς ἀπαγγέλλων τό «Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου» λιτανεύει τόν Ἐσταυρωμένον καί τοποθετεῖ αὐτόν εἰς τό μέσον τοῦ Ναοῦ πρός προσκύνησιν ὑπό τῶν πιστῶν.
Τήν πρωΐαν τῆς Μ. Παρασκευῆς τελεῖται ἡ ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν. Κατ᾿ αὐτάς ἀναγινώσκονται Ψαλμοί μεσσιακοί, ἀναφερόμενοι δηλ. εἰς τόν Μεσσίαν καί τά πάθη του, ὅπως οἱ Ψαλμοί β´, κα´, ξη´ κ.ἄ. Ἀναγινώσκονται ἐπίσης προφητικαί καί ἀποστολικαί περικοπαί ἀναφερόμεναι εἰς τό πάθος τοῦ Κυρίου καί εὐαγγελικαί (μία ἐξ ἑκάστου Εὐαγγελιστοῦ) ἐξιστοροῦσαι τά πάθη. Διά τῶν ἀναγνωσμάτων καί τῶν ὕμνων τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἡ Ἐκκλησία παριστάνει ἐνώπιόν μας ἀνάγλυφον τό πάθος τοῦ Κυρίου καί μᾶς καλεῖ νά τό μελετήσωμεν καί νά ἐμβαθύνωμεν εἰς αὐτό.
Εὐθύς μετά τάς ῞Ωρας τελεῖται ὁ ῾Εσπερινός. Κατ᾿ αὐτόν ἀναγινώσκεται ἐκτός τῶν ἄλλων εὐαγγελική περικοπή, ἡ ὁποία ἐπαναλαμβάνει τήν διήγησιν τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου μέχρι καί τῆς ταφῆς του. Περί τό τέλος αὐτῆς γίνεται ὑπό τοῦ ἱερέως ἡ ἀποκαθήλωσις τοῦ σώματος τοῦ Κυρίου ἀπό τοῦ σταυροῦ καί ἡ λιτανευτική μεταφορά καί ἀπόθεσις αὐτοῦ εἰς τό Ἱερόν· μετ᾿ ὀλίγον δέ, ἐνῷ ψάλλονται τά ἀπόστιχα «Ὅτε ἐκ τοῦ ξύλου σε νεκρόν…» γίνεται ἔξοδος τοῦ Ἐπιταφίου μετά τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἐκ τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, λιτάνευσις αὐτοῦ ἐντός τοῦ ναοῦ καί ἀπόθεσις εἰς τό ἀνθοστόλιστον κουβούκλιον.
Αντίφωνον ΙΕ´. ῏Ηχος πλ. β´.
«Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου, ὁ ἐν ὕδασι τήν γῆν κρεμάσας (τρίς). Στέφανον ἐξ ἀκανθῶν περιτίθεται, ὁ τῶν Ἀγγέλων Βασιλεύς. Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται, ὁ περιβάλλων τόν οὐρανόν ἐν νεφέλαις. ῾Ράπισμα κατεδέξατο, ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ἐλευθερώσας τόν Ἀδάμ. ῞Ηλοις προσηλώθη, ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας. Λόγχῃ ἐκεντήθη, ὁ Υἱός τῆς Παρθένου. Προσκυνοῦμέν σου τά Πάθη Χριστέ (τρίς). Δεῖξον ἡμῖν, καί τήν ἔνδοξόν σου Ἀνάστασιν».
Κοντάκιον αὐτόμελον. Ποίημα Ρωμανοῦ τοῦ μελῳδοῦ. ῏Ηχος πλ. δ´.
«Τόν δι᾿ ἡμᾶς Σταυρωθέντα, δεῦτε πάντες ὑμνήσωμεν· αὐτόν γάρ κατεῖδε Μαρία, ἐπί τοῦ ξύλου καί ἔλεγεν· Εἰ καί σταυρόν ὑπομένεις, σύ ὑπάρχεις ὁ Υἱός καί Θεός μου».
Ὁ Οἶκος.
«Τόν ἴδιον Ἄρνα, ἡ ἀμνάς θεωροῦσα, πρός σφαγήν ἑλκόμενον, ἠκολούθει Μαρία, τρυχομένη μεθ᾿ ἑτέρων γυναικῶν, ταῦτα βοῶσα· Ποῦ πορεύῃ Τέκνον; τίνος χάριν τόν ταχύν δρόμον τελεῖς; μή ἕτερος γάμος, πάλιν ἐστίν ἐν Κανᾷ; κἀκεῖ νῦν σπεύδεις, ἵν᾿ ἐξ ὕδατος αὐτοῖς οἶνον ποιήσῃς; συνέλθω σοι Τέκνον, ἤ μείνω σοι μᾶλλον; δός μοι λόγον Λόγε, μή σιγῶν παρέλθῃς με, ὁ ἁγνήν τηρήσας με· σύ γάρ ὑπάρχεις ὁ Υἱός καί Θεός μου».
Δόξα. Καί νῦν. Ἰδιόμελον. ῏Ηχος πλ. α´.
«Σέ τόν ἀναβαλλόμενον, τό φῶς ὥσπερ ἱμάτιον, καθελών Ἰωσήφ ἀπό τοῦ ξύλου, σύν Νικοδήμῳ, καί θεωρήσας νεκρόν γυμνόν ἄταφον, εὐσυμπάθητον θρῆνον ἀναλαβών, ὀδυρόμενος ἔλεγεν· Οἴμοι, γλυκύτατε Ἰησοῦ! ὅν πρό μικροῦ ὁ ἥλιος, ἐν Σταυρῷ κρεμάμενον θεασάμενος, ζόφον περιεβάλλετο, καί ἡ γῆ τῷ φόβῳ ἐκυμαίνετο, καί διερρήγνυτο ναοῦ τό καταπέτασμα· ἀλλ᾿ ἰδού νῦν βλέπω σε, δι᾿ ἐμέ ἑκουσίως, ὑπελθόντα θάνατον· πῶς σε κηδεύσω Θεέ μου; ἤ πῶς σινδόσιν εἱλήσω; ποίαις χερσί δέ προσψαύσω, τό σόν ἀκήρατον σῶμα; ἤ ποῖα ᾄσματα μέλψω, τῇ σῇ ἐξόδῳ οἰκτίρμον; Μεγαλύνω τά Πάθη σου, ὑμνολογῶ καί τήν Ταφήν σου, σύν τῇ Ἀναστάσει κραυγάζων· Κύριε δόξα σοι».
[Ἀπό τό βιβλίο-ἐγκόλπιο: Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάς, Εἰσαγωγαί καί ἐπιμέλεια κειμένου ὑπό Πρωτ. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, 5η ἔκδ. (Ἀθήνα: Ἀποστολική Διακονία, 2010), 334-337].
Πηγή: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
Ἡ ἀκολουθία τῶν ἁγίων παθῶν, καίτοι εἶναι ὁ Ὄρθρος τῆς Μ. Παρασκευῆς, ἤρχιζεν ἀνέκαθεν ἀπό τῆς ἑσπέρας τῆς Μ. Πέμπτης καί διήρκει ὅλην τήν νύκτα, διότι καί ἡ σύλληψις καί ἡ δίκη καί οἱ ἐμπαιγμοί τοῦ Κυρίου ἔγιναν κατά τήν νύκτα αὐτήν. Σήμερον εἰς τάς ἐνορίας ἡ ἀκολουθία αὐτή τελεῖται κάπως συντομώτερον κατά τάς ἑσπερινάς ὥρας τῆς Μ. Πέμπτης. Τό ἰδιαίτερον χαρακτηριστικόν τῆς ἀκολουθίας εἶναι τά Δώδεκα Εὐαγγέλια, τά ὁποῖα ἀναγινώσκονται κατ᾿ αὐτήν. Ἐξ αὐτῶν τό μέν πρῶτον —τό Εὐαγγέλιον τῆς Διαθήκης— περιλαμβάνει τάς ὑποθήκας τοῦ Κυρίου πρός τούς μαθητάς καί τήν ἀρχιερατικήν προσευχήν του, τά δέ ἄλλα ἐξιστοροῦν τήν σύλληψιν, τήν δίκην, τά πάθη, τόν σταυρικόν θάνατον καί τήν ταφήν τοῦ Κυρίου καί τό τελευταῖον τήν ἀσφάλισιν τοῦ τάφου διά τῆς κουστωδίας.
Ἄλλο χαρακτηριστικόν εἶναι ἡ ἀρχαιοτάτη ὁμάς τῶν 15 ἀντιφώνων, τά ὁποῖα ψάλλονται ἀνά τρία μεταξύ τῶν ἕξ πρώτων Εὐαγγελίων. Εἰς τήν ἀρχήν τοῦ ιε´ ἀντιφώνου ὁ ἱερεύς ἀπαγγέλλων τό «Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου» λιτανεύει τόν Ἐσταυρωμένον καί τοποθετεῖ αὐτόν εἰς τό μέσον τοῦ Ναοῦ πρός προσκύνησιν ὑπό τῶν πιστῶν.
Τήν πρωΐαν τῆς Μ. Παρασκευῆς τελεῖται ἡ ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν. Κατ᾿ αὐτάς ἀναγινώσκονται Ψαλμοί μεσσιακοί, ἀναφερόμενοι δηλ. εἰς τόν Μεσσίαν καί τά πάθη του, ὅπως οἱ Ψαλμοί β´, κα´, ξη´ κ.ἄ. Ἀναγινώσκονται ἐπίσης προφητικαί καί ἀποστολικαί περικοπαί ἀναφερόμεναι εἰς τό πάθος τοῦ Κυρίου καί εὐαγγελικαί (μία ἐξ ἑκάστου Εὐαγγελιστοῦ) ἐξιστοροῦσαι τά πάθη. Διά τῶν ἀναγνωσμάτων καί τῶν ὕμνων τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἡ Ἐκκλησία παριστάνει ἐνώπιόν μας ἀνάγλυφον τό πάθος τοῦ Κυρίου καί μᾶς καλεῖ νά τό μελετήσωμεν καί νά ἐμβαθύνωμεν εἰς αὐτό.
Εὐθύς μετά τάς ῞Ωρας τελεῖται ὁ ῾Εσπερινός. Κατ᾿ αὐτόν ἀναγινώσκεται ἐκτός τῶν ἄλλων εὐαγγελική περικοπή, ἡ ὁποία ἐπαναλαμβάνει τήν διήγησιν τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου μέχρι καί τῆς ταφῆς του. Περί τό τέλος αὐτῆς γίνεται ὑπό τοῦ ἱερέως ἡ ἀποκαθήλωσις τοῦ σώματος τοῦ Κυρίου ἀπό τοῦ σταυροῦ καί ἡ λιτανευτική μεταφορά καί ἀπόθεσις αὐτοῦ εἰς τό Ἱερόν· μετ᾿ ὀλίγον δέ, ἐνῷ ψάλλονται τά ἀπόστιχα «Ὅτε ἐκ τοῦ ξύλου σε νεκρόν…» γίνεται ἔξοδος τοῦ Ἐπιταφίου μετά τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἐκ τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, λιτάνευσις αὐτοῦ ἐντός τοῦ ναοῦ καί ἀπόθεσις εἰς τό ἀνθοστόλιστον κουβούκλιον.
Αντίφωνον ΙΕ´. ῏Ηχος πλ. β´.
«Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου, ὁ ἐν ὕδασι τήν γῆν κρεμάσας (τρίς). Στέφανον ἐξ ἀκανθῶν περιτίθεται, ὁ τῶν Ἀγγέλων Βασιλεύς. Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται, ὁ περιβάλλων τόν οὐρανόν ἐν νεφέλαις. ῾Ράπισμα κατεδέξατο, ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ἐλευθερώσας τόν Ἀδάμ. ῞Ηλοις προσηλώθη, ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας. Λόγχῃ ἐκεντήθη, ὁ Υἱός τῆς Παρθένου. Προσκυνοῦμέν σου τά Πάθη Χριστέ (τρίς). Δεῖξον ἡμῖν, καί τήν ἔνδοξόν σου Ἀνάστασιν».
Κοντάκιον αὐτόμελον. Ποίημα Ρωμανοῦ τοῦ μελῳδοῦ. ῏Ηχος πλ. δ´.
«Τόν δι᾿ ἡμᾶς Σταυρωθέντα, δεῦτε πάντες ὑμνήσωμεν· αὐτόν γάρ κατεῖδε Μαρία, ἐπί τοῦ ξύλου καί ἔλεγεν· Εἰ καί σταυρόν ὑπομένεις, σύ ὑπάρχεις ὁ Υἱός καί Θεός μου».
Ὁ Οἶκος.
«Τόν ἴδιον Ἄρνα, ἡ ἀμνάς θεωροῦσα, πρός σφαγήν ἑλκόμενον, ἠκολούθει Μαρία, τρυχομένη μεθ᾿ ἑτέρων γυναικῶν, ταῦτα βοῶσα· Ποῦ πορεύῃ Τέκνον; τίνος χάριν τόν ταχύν δρόμον τελεῖς; μή ἕτερος γάμος, πάλιν ἐστίν ἐν Κανᾷ; κἀκεῖ νῦν σπεύδεις, ἵν᾿ ἐξ ὕδατος αὐτοῖς οἶνον ποιήσῃς; συνέλθω σοι Τέκνον, ἤ μείνω σοι μᾶλλον; δός μοι λόγον Λόγε, μή σιγῶν παρέλθῃς με, ὁ ἁγνήν τηρήσας με· σύ γάρ ὑπάρχεις ὁ Υἱός καί Θεός μου».
Δόξα. Καί νῦν. Ἰδιόμελον. ῏Ηχος πλ. α´.
«Σέ τόν ἀναβαλλόμενον, τό φῶς ὥσπερ ἱμάτιον, καθελών Ἰωσήφ ἀπό τοῦ ξύλου, σύν Νικοδήμῳ, καί θεωρήσας νεκρόν γυμνόν ἄταφον, εὐσυμπάθητον θρῆνον ἀναλαβών, ὀδυρόμενος ἔλεγεν· Οἴμοι, γλυκύτατε Ἰησοῦ! ὅν πρό μικροῦ ὁ ἥλιος, ἐν Σταυρῷ κρεμάμενον θεασάμενος, ζόφον περιεβάλλετο, καί ἡ γῆ τῷ φόβῳ ἐκυμαίνετο, καί διερρήγνυτο ναοῦ τό καταπέτασμα· ἀλλ᾿ ἰδού νῦν βλέπω σε, δι᾿ ἐμέ ἑκουσίως, ὑπελθόντα θάνατον· πῶς σε κηδεύσω Θεέ μου; ἤ πῶς σινδόσιν εἱλήσω; ποίαις χερσί δέ προσψαύσω, τό σόν ἀκήρατον σῶμα; ἤ ποῖα ᾄσματα μέλψω, τῇ σῇ ἐξόδῳ οἰκτίρμον; Μεγαλύνω τά Πάθη σου, ὑμνολογῶ καί τήν Ταφήν σου, σύν τῇ Ἀναστάσει κραυγάζων· Κύριε δόξα σοι».
[Ἀπό τό βιβλίο-ἐγκόλπιο: Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάς, Εἰσαγωγαί καί ἐπιμέλεια κειμένου ὑπό Πρωτ. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, 5η ἔκδ. (Ἀθήνα: Ἀποστολική Διακονία, 2010), 334-337].
Πηγή: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ